Бөтендөнья туберкулезга каршы көрәш көне
Мария Альварес Фигероа, молекуляр микробиология һәм микобактериаль инфекцияләр эпидемиологиясе лабораториясе мөдире вазыйфаларын вакытлыча башкаручы – Роспотребнадзорның ЦНИИ эпидемиологиясенең ФБУН микобактериаль инфекцияләрне диагностикалауның яңа методларын эшләү фәнни төркеме җитәкчесе.
- Бөтендөнья туберкулезга каршы көрәш көне ел саен 24 мартта Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасы инициативасы белән билгеләп үтелә. Бу дата Алман микробиологы Роберт Кохның 1882 елда Берлинда физиология җәмгыяте утырышында туберкулез кузгатучы бацилла Кохның ачылуы турындагы доклады хөрмәтенә сайланган. Бу ачышы өчен галимгә физиология һәм медицина өлкәсендә Нобель премиясе бирелде. Туберкулез белән көрәш символы булып ак ромашка санала, ул антибиотик чорына кадәр әлеге авыруны дәвалау чаралары составына кергән.
Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасы бәяләвенчә, дөнья халкының дүрттән бер өлеше туберкулез микобактерияләре белән зарарланган. Инфекцияле, әмма актив форма белән авырмаган кешеләр кузгаткычны башка кешеләргә тапшыра алмыйлар. Мондый инфекциялеләрнең 5-10% ы актив туберкулез белән авырырга мөмкин, шул ук вакытта балалар, бигрәк тә кечкенә яшьтәгеләр, зуррак куркыныч астында. Туберкулезның актив формасы белән авыру бактерияләр организмда үрчегәч һәм төрле органнарга зарар китергәч барлыкка килә. Туберкулез симптомнары күп айлар дәвамында үпкә булырга мөмкин, шуңа күрә авыру авыруны башка кешеләргә тарата ала, моны белмичә. Туберкулез белән авыручы кайбер кешеләрнең бернинди симптомнары да юк. Дәваланмыйча туберкулез үлемгә китерергә мөмкин.
Бүгенге көнгә кадәр туберкулез белән авыру проблемасы актуаль булып кала. Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасы тарафыннан 2014 елда кабул ителгән туберкулез буенча глобаль максатлар 2030 елга бу авырудан үлү очракларын 2015 ел белән чагыштырганда 90% ка киметүне һәм туберкулез белән авыру очракларын 80% ка киметүне, ә 2035 елга 95% ка һәм 90% ка киметүне күздә тоткан.
Әмма COVID-19 пандемиясе туберкулез белән көрәштә ирешелгән уңышларны сызып ташлады. Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасының Глобаль хисабы нигезендә, хәзерге вакытта туберкулез белән авыру үсеше COVID-19 пандемиясе вакытында бу авыруны диагностикалауда һәм дәвалауда тоткарлыклар нәтиҗәсе булган. Әйтик, бөтен дөньяда беренче тапкыр туберкулез диагнозы куелган кешеләрнең теркәлгән саны 2019 елда 7,1 миллионнан 2020 елда 5,8 миллионга һәм 2021 елда 6,4 миллионга кадәр кимегән. Бу кыскару диагноз куелмаган һәм дәваланмаган туберкулез белән авыручылар санының фактик артуына китергән, һәм инде 2022 елда теркәлгән очраклар саны 7,5 млн, ә 2023 елда – 8,06 млн кеше тәшкил иткән.
Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасында өч исемлек төзелә, аларның һәркайсы туберкулез белән бәйле иң зур проблемалары булган 30 илне үз эченә ала.:
Туберкулез авырлыгы иң зур булган илләр.
ВИЧ-инфекция белән ассоциацияләнгән туберкулезның иң күп очраклары булган илләр.
Даруга чыдам штаммнар аркасында туберкулез белән авыручы Илләр.
2020 елда Россия беренче исемлектән чыкты, ләкин икенчегә керде һәм өченчедә калуын дәвам итә. Шуның белән бергә Covid-19 пандемиясеннән чыгу нәтиҗәләре буенча Россия Федерациясе авыруның яңа очраклары санының тотрыклы кимүен күрсәтте һәм туберкулезны бетерү стратегиясендә каралган 2025 ел күрсәткечләренә якын.
Михаил Лебедев, әйдәп баручы эксперт, Роспотребнадзорның цнии эпидемиологиясенең Cmd ФБУН молекуляр диагностика үзәгенең дәвалау-профилактика учреждениеләренә фәнни һәм мәгълүмати ярдәм күрсәтү төркеме җитәкчесе.
- Туберкулез – » классик " йогышлы авыру, һәм инфекциянең мөмкин булган чыганагы белән элемтәдә булган теләсә кайсы кеше билгеле бер шартларда йоктырырга мөмкин. Инфекцияне кузгатучының чыганагы – туберкулез микобактерияләре-микобактерияләрне әйләнә-тирәгә бүлеп чыгаручы туберкулезның ачык формасы белән авыручылар (бактерия бүлеп чыгаручылар); туберкулезның ачык формасы булган һәм авыруны әйләнә-тирәгә бүлеп чыгаручы йорт хайваннары һәм кыргый хайваннар булырга мөмкин. Шулай ук әйләнә-тирә мохиттән яшәүгә сәләтле хәлдә сакланып калган туберкулез микобактерияләре дә йогышлану чыганагы булырга мөмкин.
Бик мөһим! Дәвалау булмаса, актив туберкулез белән авыручы һәр кеше үз даирәсеннән 10-15 кешене йоктырырга сәләтле.
Инфекция таралуның төп юлы – аэроген (һава аша), ешрак һава-тамчылы (сөйләшкәндә, төчкергәндә, йөткергәндә, кан эчкәндә), сирәгрәк һава-тузан юлы. Кайвакыт йогышлануның башка юллары да күзәтелә – контакт, азык, трансплацентар һәм башкалар.
Туберкулез – "акрын" инфекция, күпчелек очракта йогышлану һәм авыру үсеше арасында шактый озак вакыт уза.
Туберкулез белән авыру үсеше куркынычы төрле этиологияле иммунодефицит булганда; БЦЖ-прививка булмаганда (балаларда); уңайсыз социаль факторлар булганда (медицина тикшерүе булмау, иректән мәхрүм итү урыннарында, приютларда булу һ.б.) арта.
Авыру куркынычын күп тапкырлар арттыра торган иң көчле фактор – ВИЧ-инфекция. ВИЧ-авыруларда актив туберкулез инфекцияләнмәгәннәргә караганда 20-30 тапкырга ешрак теркәлә.
Микобактерияләр йоктырудан саклану мөмкин түгел диярлек, без гомер дәвамында алар белән даими очрашабыз. Ләкин бу һәрвакытта да авыруга китерми-көчле кеше иммунитеты туберкулез инфекциясе белән җитәрлек дәрәҗәдә нәтиҗәле көрәшергә сәләтле, һәм авыру үсми. Ләкин кайвакыт микобактерияләрнең аз гына өлеше кеше организмында актив булмаган хәлдә кала-латент туберкулез инфекциясе (латент туберкулез) барлыкка килә, аның вакытында ялкынсыну учагы флюорографиядә яки үпкә рентгенында билгеләнми, микобактерияләр бүленеп чыга алмый, клиник билгеләре юк (сулыш кысылу, дымлы яки коры йөткерү, хәлсезлек, интоксикация, кан эчү һ.б.). Кеше бернинди шикаятьләр белдермичә үзен сәламәт хис итә.
Күпсанлы тикшеренүләр күрсәткәнчә, дөнья халкының дүрттән бер өлешеннән алып өчтән бер өлешенә кадәр туберкулез микобактерияләре йоктырган. Бу латент туберкулез инфекциясеннән башка нәрсә түгел, ул уңайсыз шартларда һәм куркыныч факторлары булганда гомер дәвамында авыруның актив формасына күчәргә мөмкин.
Бик мөһим! Латент туберкулезны вакытында ачыклау һәм профилактик дәвалау күпчелек очракта актив авыру үсешен һәм туберкулез инфекциясенең алга таба таралуын булдырмый калырга сәләтле.
Бүген туберкулез инфекциясен ачыклау өчен тире эчендәге тестлар һәм гамма-интерферон чыгаруга нигезләнгән тестлар (igra-тестлар, Interferon-gamma release assays) кулланыла. Тире эчендәге тестларга Манту пробасы һәм Диаскинтест керә. IGRA-тестларга (кайвакыт аларны «туберкулезга кан анализлары» дип атыйлар) – квантиферон тесты, ТБ-ферон һәм T-SPOT (Т-спот).
Бу тестлар " хәвеф – хәтәр төркемнәрендә «аеруча мөһим-туберкулез инфекциясенең мөмкин булган чыганагы (гаилә, көнкүреш яки һөнәри), төрле этиологияле иммунодефицит булган затларда (аерым алганда, ВИЧ-инфекциялеләрдә), БЦЖ вакцинацияләнмәгән балаларда контактлар булганда.
Балаларда авыруны профилактикалау өчен БЦЖ вакцинасын кулланып туберкулезга каршы вакцинация үткәрелә. Нәкъ менә кечкенә балаларда туберкулез аеруча авыр агым белән характерлана, ул сабыйлар өчен үлем куркынычы тудыра. Бүген БЦЖ-дөньяның күпчелек илләрендә инде күп еллар уңышлы кулланыла торган туберкулезга каршы бердәнбер вакцина.
Бик мөһим! БЦЖ киләчәктә " олы» тормышта туберкулез микобактерияләре йоктырудан сакламый, әмма балаларны туберкулезның иң авыр формаларыннан: туберкулез менингитыннан, сөяк һәм буын туберкулезыннан һәм үпкә туберкулезының авыр формаларыннан (миллиар туберкулездан) ышанычлы саклый. БЦЖ вакцинациясе булмаганда баланың үлеменә китерә торган туберкулез менингиты аеруча куркыныч.
Хәзерге вакытта бөтен дөнья галимнәре гомерлек иммунитетны тәэмин итә торган туберкулезга каршы яңа вакцина булдыру өстендә актив эшлиләр.
Бүген туберкулез-дәвалап була торган авыру! Медицинаның хәзерге үсеш дәрәҗәсе, авыруны вакытында ачыклау һәм алга таба адекват дәвалау актив туберкулез процессын бетерүгә һәм пациентларның 90-95% пов кабат рецидивлар булмауга ирешергә мөмкинлек бирә.
Санщит сайтында санитария куркынычсызлыгы һәм куркыныч авыруларны профилактикалау буенча файдалы мәгълүмат санщит.рус.